Πότε είναι χρήσιμες οι πολυβιταμίνες όταν κάποιος ακολουθεί μια ισορροπημένη δίαιτα;
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, (www.myoskeletiko.com).
Στο κρίσιμο ερώτημα εάν κάποιος έχει ανάγκη την συνεχή λήψη συμπληρωμάτων διατροφής ή/και απλών πολυβιταμινών και χημικών στοιχείων στην περίπτωση που ακολουθεί συστηματικά μια φυσιολογική δίαιτα, δεν υπάρχει ακόμη καθαρή απάντηση και το θέμα συζητείται με τα δεδομένα που θα αναφέρουμε στην συνέχεια (doi: 10.3390/nu12040908).
Η Μεσογειακή δίαιτα η οποία σήμερα θεωρείται σαν την πιο ισορροπημένη δίαιτα που υπάρχει, όπως δείχνουν αρκετές μελέτες, διότι σε όσους την ακολουθούν, έχει μειώσει δραστικά τα καρδιαγγειακά επεισόδια, τα οποία αποτελούν την νοσολογική οντότητα με την μεγαλύτερη θνησιμότητα στον σύγχρονο κόσμο,. Η δίαιτα αυτή δίνει έμφαση στην κατανάλωση λιγότερου κόκκινου κρέατος, ζάχαρης και κορεσμένων λιπαρών και στην διατροφική ενσωμάτωση πουλερικών, αυγών, τυριού και γιαουρτιού, περισσότερων φρούτων και λαχανικών, δημητριακών ολικής άλεσης, ξηρών καρπών, οσπρίων, ελαιόλαδου, κάποιων βοτάνων και μπαχαρικών που αρωματίζουν και κάνουν εύγευστα τα γεύματα αντί για το επικίνδυνο αλάτι. Ο στόχος αυτής της δίαιτας δεν είναι η απώλεια βάρους, η οποία πράγματι επιτυγχάνεται στις περισσότερες περιπτώσεις σε κάποιο λογικό χρονικό διάστημα, με απλό περιορισμό του όγκου των γευμάτων, χωρίς να επηρεάζεται η ποιότητα της τροφής. (https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource /healthy-weight/diet-reviews/mediterranean-diet/, https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/ the-top-10-causes-of-death). Σε αυτές τις περιπτώσεις χρόνια και συστηματική χρήση πολυβιταμινών και μετάλλων είναι άχρηστη και πιθανώς επιβλαβής.
Σε ειδικές περιπτώσεις όμως που το άτομο ακολουθεί συστηματικά για διάφορους λόγους μια ειδική διατροφή ή υπάρχει μια κλινική ή εργαστηριακή απόδειξη μιας υποβιταμίνωσης τότε τα πράγματι αλλάζουν. Κλασικό παράδειγμα αποτελούν οι χορτοφάγοι και τα άτομα που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις του εντέρου οι οποίες προκαλούν δυσαπορρόφηση διαφόρων χρήσιμων συστατικών της τροφής. Οι vegan π.χ., όπως τονίζουν κάποιες μελέτες, θα πρέπει να λαμβάνουν Β12, ασβέστιο, ψευδάργυρο, σίδηρο, και ωμέγα-3 λιπαρά οξέα. Το ίδιο θα πρέπει να εφαρμόζουν και τα άτομα με μια χρόνια και σοβαρή εντερίτιδα (doi:10.1111/nure.12001 και doi:10.1177/0884533610385707). Στις άλλες περιπτώσεις χωρίς κάποιες σίγουρες παθολογικές υποβιταμινώσεις ή διαταραχών των επιπέδων κάποιων χημικών στοιχείων (π.χ. μαγνησίου κ.ά.), που συνοδεύουν κάποιες νόσους, τα συμπληρώματα πολυβιταμινών δεν είναι θεραπεία αλλά είναι μια μεγάλη επικερδής επιχείρηση, με τους Αμερικανούς να ξοδεύουν περίπου 45 δισεκατομμύρια δολάρια σε χάπια και σκόνες που προορίζονται για την ενίσχυση μιας συνήθως επαρκούς φυσιολογικής δίαιτας σε άτομα που δεν πάσχουν από τίποτε. Έχει υπολογισθεί ότι περίπου 59 εκατομμύρια Αμερικανοί χωρίς κανένα πρόβλημα υγείας, χρησιμοποιούν τακτικά κάποιο είδος βιταμίνης ή συμπληρώματος διατροφής, ξοδεύοντας κατά μέσο όρο 510 δολάρια κάθε χρόνο ενισχύοντας χωρίς λόγο την ήδη πολύ καλή υγεία τους (https://www.usnews.com/news/health-news/articles/2024-03-25/do-you-need-to-take-supplements- if-you-eat-a-healthy-diet).
Ποιες είναι όμως οι βιταμίνες και τα απαραίτητα μέταλλα που χρειαζόμαστε; Σύμφωνα με σχετικά άρθρα οι βιταμίνες που βοηθούν το σώμα να αναπτυχθεί και να λειτουργήσει χωρίς προβλήματα και θεωρούνται βασικές είναι οι 13 ακόλουθες: Βιταμίνες Α, C, D, E, K, όπως και οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β δηλαδή η θειαμίνη, η ριβοφλαβίνη, η νιασίνη το παντοθενικό οξύ η βιοτίνη, η B6, η B12 και το φυλλικό οξύ (https://www.nia.nih.gov/health/vitamins-and-supplements/vitamins-and-minerals-older-adults#:~:text=). Όσο για τα χημικά στοιχεία, απαραίτητα θεωρούνται το Νάτριο, το Κάλιο, το Μαγνήσιο και το Ασβέστιο. Ακόμη χρήσιμα είναι και το Μαγγάνιο, ο Σίδηρος, το Κοβάλτιο, ο Χαλκός, ο Ψευδάργυρος και το Μολυβδαίνιο (doi: 10.1016/j.cbi.2022.110173). Άλλοι συγγραφείς προσθέτουν και το Θείο, το Ιώδιο, το Φθόριο, και το Σελήνιο (https://medlineplus.gov/minerals.html#:~:text=). Αν και όλα αυτά φαίνονται πολλά ευτυχώς μια καλή ισορροπημένη διατροφική δίαιτα για αρκετό χρονικό διάστημα, όπως π.χ. η Μεσογειακή, κατορθώνει να παρέχει όλα τα παραπάνω στις απαραίτητες ποσότητες. Αντίθετα ελάχιστα από τα σκευάσματα που κυκλοφορούν περιέχουν όλα αυτά μαζί και στις απαραίτητες ποσότητες.
Τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα δεν περιέχουν μόνο βιταμίνες και χημικά στοιχεία αλλά και κάποιες άλλες φυτικές ουσίες, αμινοξέα, και λιπαρά οξέα. Όσον αφορά την δοσολογία κάθε ένα σκεύασμα έχει τις δικές του απαραίτητες ποσότητες από το κάθε στοιχείο, σύμφωνα με τις απόψεις των φαρμακευτικών εταιρειών, μια και οι ρυθμιστικές αρχές φαρμάκων (FDA, EMA, EOΦ κ.ά.) ουδέποτε, και μόνο κατόπιν καταγγελίας, μετρούν την ποσότητα αλλά και την ποιότητα, των συστατικών των συμπληρωμάτων διατροφής (https://ods.od.nih.gov/factsheets/MVMS-Consumer/).
Από πλευράς αποτελεσματικότητας ορισμένες μελέτες συνδέουν την χρήση γενικώς πολυβιταμινών με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου (https://doi.org/10.7326/0003-4819-145-5-200609050-00135, ενώ άλλες δεν βρίσκουν κανένα όφελος ούτε στον καρκίνο ούτε σε κάποια άλλη χρόνια ασθένεια, όπως είναι η καρδιοπάθειες (doi: 10.1001/jama.2012.14641, doi: 10.1001/jama.2012.14805). Ακόμη μελέτες συστήνουν στους καπνιστές να αποφεύγουν τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα που περιέχουν μεγάλες ποσότητες βήτα καροτίνης ή βιταμίνης Α, διότι αυτή η βιταμίνη μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα (doi: 10.1093/ntr/nty115). Τα άτομα που πάσχουν από αιμοχρωμάτωση ή από κίρρωση του ήπατος, καρκίνο του ήπατος ή καρδιακά προβλήματα καλόν είναι να μην λαμβάνουν ούτε σίδηρο ούτε βιταμίνη C (https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-Consumer/). Τέλος άλλες συστήνουν και σωστά τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα που περιέχουν B12 και βιταμίνη D στους υπερήλικες διότι σε αυτούς μειώνεται η απορρόφηση τους από το έντερο (Β12 και βιταμίνη D) αλλά και από το δέρμα (βιταμίνη D) στις μεγάλες ηλικίες.
Επομένως παρά τα πολλά ερωτήματα και τις ελάχιστες απαντήσεις στο ερώτημα του τίτλου η άνοδος των πωλήσεων τόσο των πολυβιταμινών, των χημικών στοιχείων όσο και των υπολοίπων συμπληρωμάτων είναι εντυπωσιακή σύμφωνα με διάφορες μελέτες. Στα σχετικά άρθρα αναφέρονται πολλοί και διάφοροι λόγοι, όλοι λογικοί. Πιστεύουμε όμως ότι ένα από τα πλέον σημαντικά αίτια της υπερκατανάλωσης τους υπήρξε το διαδίκτυο που αφενός τα υπερδιαφημίζει, αφετέρου παρέχει την δυνατότητα να τα παραγγείλει κάποιος από το σπίτι του πολύ εύκολα και μακρυά από την επίδραση κάποιου ιατρού ή φαρμακοποιού.
Πράγματι σε μία μελέτη του 2023 διαπιστώθηκε ότι από τους ασθενείς που ερωτήθηκαν σχετικά, το 60% ανέφεραν ότι έλαβαν ή εφάρμοσαν κάποια μέθοδο συμπληρωματικής ιατρικής τον τελευταίο χρόνο και από αυτούς μόνο το 64% ενημέρωσε τον γιατρό του (https://doi.org/10.1177/23337214231179839).
Αυτή η νοοτροπία έχει εκτοξεύσει τα οικονομικά μεγέθη της παγκόσμιας αγοράς της συμπληρωματικής και εναλλακτικής ιατρικής σε 144,68 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2023, ποσόν που αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης κατά 25,3%. (https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/complementary-alternative-medicine-market).
Συμπερασματικά η εντυπωσιακή τάση ανόδου της συμπληρωματικής ιατρικής που ξεκίνησε τουλάχιστον πριν από μισό αιώνα συνεχίζεται ακάθεκτη.